Backend Không Phải Chỉ Là Code: Hành Trình Từ Gà Mờ Đến “Thánh Giải Bug”

Nếu bạn nghĩ rằng hành trình trở thành lập trình viên backend chỉ là một đoạn đường ngắn, hãy nghĩ lại. Nếu là mình của 10 năm trước, khi còn là một sinh viên chuyên ngành điện tử viễn thông tại Đại học Bách Khoa Hà Nội, chắc chắn mình không nghĩ rằng lập trình backend lại có thể mang đến nhiều thử thách (và cả những cơn đau đầu) như vậy. Đúng vậy, mình đã xuất phát từ một lĩnh vực không liên quan gì đến lập trình. Tuy nhiên, sau khi ra trường và không tìm được việc đúng chuyên ngành, mình quyết định dấn thân vào con đường lập trình viên, một phần vì yêu thích sự logic của nó, một phần vì… tình thế bắt buộc.

Cũng giống như bao bạn trẻ mới ra trường khác, mình ban đầu chẳng hề có định hướng rõ ràng. Được truyền cảm hứng từ một vài người bạn học C và Java, mình quyết định thử sức. Nhưng trời ơi, mình chẳng ngờ lập trình lại phức tạp đến vậy! Những khái niệm về biến, hàm, điều kiện và vòng lặp khiến mình quay cuồng. Mình nhớ, có những lúc chỉ cần nhìn thấy mấy dòng code là mình đã muốn… bỏ chạy.

Nhưng như người ta thường nói: “Kiên trì là mẹ thành công”, và mình đã không bỏ cuộc. Mình bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về lập trình, dần học cách xử lý các vấn đề logic bằng những đoạn mã cơ bản. Và đó là bước khởi đầu của một hành trình mà mình chưa bao giờ nghĩ sẽ kéo dài hơn 10 năm sau đó.

Những Ngày Đầu Chân Ướt Chân Ráo Với Backend

Khi bắt đầu sự nghiệp lập trình viên, mình không hề chọn backend ngay từ đầu. Thực tế, mình khởi đầu ở Viện Nghiên cứu và Phát triển Samsung (SVMC), làm việc với các dự án phát triển phần mềm di động. Nhưng sau một thời gian, mình nhận ra niềm đam mê thực sự của mình nằm ở việc xây dựng những hệ thống phức tạp hơn, những thứ mà không chỉ là giao diện đẹp mắt trên màn hình. Mình muốn biết điều gì xảy ra “phía sau”, nơi mà người dùng không bao giờ nhìn thấy, nhưng lại là xương sống của cả hệ thống.

Và thế là, mình tìm đến backend. Lúc đó, mọi thứ thật mới mẻ: Node.js, Express, MySQL, MongoDB… toàn những thứ mình chưa từng chạm đến. Node.js, với cơ chế bất đồng bộ, đã khiến mình mất cả tuần để hiểu tại sao callback hell lại đáng sợ đến thế. Nhưng chính Node.js đã mở ra một chân trời mới, giúp mình thấy rõ hơn về cách mà các hệ thống web lớn vận hành.

Một trong những dự án đầu tiên mà mình tham gia trong vai trò lập trình viên backend là hệ thống quản lý thiết bị viễn thông. Đối với mình, việc quản lý hàng ngàn thiết bị và xử lý yêu cầu theo thời gian thực là một thử thách khổng lồ. Nhưng chính dự án này đã dạy mình cách làm việc với MongoDB và tối ưu hóa hiệu suất bằng cách phân phối công việc hợp lý giữa các luồng xử lý.

Để làm được điều đó, mình phải làm quen với việc viết các API và học cách tối ưu hóa các request để không làm nghẽn server. Backend không phải chỉ là chuyện của cơ sở dữ liệu và API, mà còn là cách bạn xây dựng kiến trúc hệ thống để đảm bảo mọi thứ chạy mượt mà dù cho hàng ngàn request đồng thời tràn vào.

Những Khóa Học Thực Chiến – Khi Lý Thuyết Biến Thành Hành Động

Có thể bạn nghĩ, một khi đã làm backend, thì chỉ cần học Node.js hay bất kỳ framework nào là đủ. Nhưng thực tế, hành trình này còn nhiều hơn thế. Để xây dựng được những hệ thống có khả năng mở rộng và chịu tải lớn, mình đã phải học rất nhiều công nghệ mới, như Docker, Kubernetes, hay thậm chí là AWS và GCP để triển khai các ứng dụng trên đám mây.

Một bước ngoặt lớn trong sự nghiệp của mình là khi tham gia vào dự án ITS BRCĐ tại VNPT NET. Đây là một hệ thống quản lý thiết bị viễn thông phức tạp, nơi mà số lượng thiết bị và dữ liệu cần xử lý có thể lên đến hàng trăm ngàn. Không chỉ vậy, hệ thống còn phải đảm bảo tính bảo mật và độ tin cậy cao.

Dự án này đã giúp mình hiểu sâu hơn về việc quản lý cơ sở dữ liệu NoSQL như MongoDB, nơi mà dữ liệu không chỉ đơn giản là các bản ghi mà còn là các tài liệu JSON phức tạp. Đồng thời, mình cũng học được cách tối ưu hóa hệ thống để xử lý hàng ngàn request mỗi giây mà vẫn đảm bảo không bị quá tải.

Những Bài Học Đắt Giá Từ Những Lần Thất Bại

Nói về thất bại, có lẽ chẳng lập trình viên nào mà không có vài ba lần “phá hoại” hệ thống. Mình không ngoại lệ. Nhớ lần đầu tiên mình triển khai hệ thống mới trên môi trường production (không có thử nghiệm trên staging trước đó), mình đã vô tình làm cho toàn bộ hệ thống bị “đóng băng” trong 3 tiếng đồng hồ. Kết quả là, cả team phải lao vào khắc phục hậu quả. Từ bài học đó, mình đã rút ra một điều quan trọng: Không bao giờ deploy trực tiếp lên production mà không có kiểm tra trước.

Những lần gặp lỗi hiệu suất cũng là những bài học quý giá. Có một lần, hệ thống của mình bị chậm đột ngột, mình loay hoay mãi không hiểu tại sao cho đến khi phát hiện ra rằng… chính những câu lệnh truy vấn trong MongoDB của mình quá phức tạp và nặng nề. Sau đó, mình học được cách sử dụng indexing để tăng tốc độ truy vấn và phân phối tải bằng load balancer để đảm bảo hệ thống vẫn chạy mượt mà.

Những Kỹ Năng Backend Không Thể Thiếu

Một lập trình viên backend giỏi không chỉ cần biết viết code, mà còn phải biết quản lý và tối ưu hóa toàn bộ hệ thống. Sau nhiều năm lăn lộn với đủ loại dự án, mình nhận ra rằng có một số kỹ năng “sống còn” mà bạn cần trang bị khi làm việc với backend:

1. Quản lý cơ sở dữ liệu

Học cách quản lý cơ sở dữ liệu là điều bắt buộc. Dù bạn chọn SQL hay NoSQL, việc hiểu cách dữ liệu được tổ chức và lưu trữ là chìa khóa để tối ưu hóa hiệu suất. Mình đã làm việc với cả MySQL lẫn MongoDB, và bài học đầu tiên mình rút ra được là không nên “lạm dụng” query quá phức tạp. Đôi khi, sự đơn giản trong thiết kế cơ sở dữ liệu sẽ giúp hệ thống hoạt động hiệu quả hơn.

2. Tối ưu hóa hiệu suất

Hiệu suất là một trong những yếu tố quan trọng nhất đối với backend. Bạn không chỉ cần đảm bảo hệ thống có thể xử lý hàng ngàn request mà còn phải đảm bảo mọi thứ chạy mượt mà. Caching (bộ nhớ đệm) là một kỹ thuật không thể thiếu. Sử dụng Redis hoặc Memcached có thể giúp bạn tiết kiệm thời gian và tài nguyên xử lý.

Ngoài ra, đừng bao giờ quên việc profiling mã nguồn. Bạn sẽ bất ngờ khi phát hiện ra có những đoạn mã tưởng chừng đơn giản lại là nguyên nhân chính khiến hệ thống chậm chạp.

3. An ninh và bảo mật

Backend không chỉ là về tốc độ, mà còn là về an toàn. Các hệ thống viễn thông mà mình đã làm việc thường xuyên đối mặt với các nguy cơ bảo mật từ những kẻ tấn công. Bảo mật API, mã hóa dữ liệu, và kiểm soát truy cập là những yếu tố quan trọng mà mình luôn phải đặt lên hàng đầu. Đặc biệt là khi làm việc với những dữ liệu nhạy cảm như thông tin người dùng, việc áp dụng các biện pháp bảo mật mạnh mẽ là điều không thể thiếu.

4. Khả năng làm việc với DevOps

Một trong những kỹ năng mà nhiều lập trình viên backend cần phát triển là khả năng làm việc với DevOps. Khi mà các hệ thống ngày càng phức tạp và yêu cầu tính liên tục, việc biết cách sử dụng Docker, Kubernetes, và các công cụ CI/CD (Continuous Integration/Continuous Deployment) sẽ giúp bạn tự động hóa quy trình và giảm thiểu rủi ro.

Kết Thúc Và Bắt Đầu Mới

Sau nhiều năm làm việc trong lĩnh vực này, mình nhận ra rằng backend không chỉ đơn thuần là viết những dòng code phía sau mà còn là quản lý hệ thống, tối ưu hóa và bảo mật. Nó đòi hỏi sự kiên trì, học hỏi không ngừng và luôn cải thiện kỹ năng.

Nếu có điều gì đó mà mình muốn chia sẻ với những ai đang bắt đầu hành trình backend của mình, thì đó là: Đừng bao giờ ngừng học hỏi. Công nghệ luôn thay đổi, và những gì bạn học hôm nay có thể sẽ không còn phù hợp vào ngày mai. Nhưng chính điều đó làm cho nghề này trở nên thú vị.

Mình không còn là một lập trình viên “gà mờ” như trước nữa. Bây giờ, mình tự tin rằng có thể giải quyết hầu hết các vấn đề về backend mà mình gặp phải. Nhưng hành trình học hỏi thì không bao giờ dừng lại, và mình vẫn luôn háo hức chờ đợi những thử thách mới trong tương lai.